امیرالمومنین علی (ع) می فرمایند: درست انجام دادن کارها امانت داری و وفای به عهد است.
رسول خدا (ص) نیز فرموده اند: خداوند کسی را که هر گاه کاری بر عهده اش می نهند به درستی انجام می دهد، دوست می دارد .
رحمت خدا انسانهایی را شامل می شود که وظایف خود را نیکو، محکم، متقن و صحیح انجام دهند و از سرهم بندی و بی اعتنایی به استحکام کار به شدت پرهیز کنند .
یکی از مسئولیت‌های هر نهاد اجتماعی،نیل به اهدافی است که علت وجودی آن نهاد را شکل می‌دهد.تحقق اهداف‌سازمان در گرو همکاری و هماهنگی تام عواملی است که تعامل سیستماتیک و منظم آنها با یکدیگر به وجودسازمان معنا می بخشد.در این میان،نقش یک عامل بارزتر و برجسته‌تر از سایر عوامل است و آن عامل نیروی انسانی در تام سطوح‌سازمان است.نیروی انسانی بعنوان یک عامل دارای (به تصویر صفحه مراجعه شود) آگاهی،شعور،نیازهای مادی و معنوی، اهداف فردی،توقعات گروهی و سازمانی باید بیش از پیش مورد توجه قرار گیرد.کارآئی نیروی انسانی همیشه نمی‌تواند براساس محاسبات اقتصادی پیش‌بینی شود،عوامل متعدد و حتی مهمتر دیگری نیز در این میان وجود دارند که برخاسته از نیازهای برتر او در ابعاد اجتماعی،احترام و خویابی است که ماآن را تعهد یا وجدان کاری می نامیم.
بی رغبتی به کار و اجباری انگاشتن آن، مایه ضعف وجدان کاری و در نتیجه، کم کاری و مسامحه کاری می شود. نقش آموزه های دینی در این باره، بسیار برجسته است، چه اینکه در باور فرد مسلمان، کار و تولید، عبادتی بزرگ و تامین کننده سعادت دنیوی و اخروی اوست و نشاط و لذت در زندگی، عزت و اعتبار اجتماعی و نیز توان و برتری ملی، تنها در پرتو کار و تلاش دست یافتنی است. از این رو، بر فعالیت اقتصادی حتی در حال توانگری و بی نیازی مادی نیز تاکید شده است. در مقابل، بیکاری و کم کاری موجب دوری از خدا و بیهودگی اجتماعی و در نتیجه سلب عزت و اعتبار اجتماعی است.
وجدان کاری
وجدان کار که گاه از آن به اخلاق کار تعبیر می شود، به معنای گرایش به انجام صحیح کار و وظایف شغلی، بدون نظارت مستقیم است.
از هر عملی که کننده آن برای نفس خود خشنود می‌شود ولی برای عموم مسلمانان ناخوش آیند است دوری نما.
امیر مومنان با این بیان هر کسی را به داشتن وجدان در کارها متوجه ساخته است، زیرا که این امر موجب می‌شود انسان در کارهایی که انجام می‌دهد منافع عموم مسلمین را در نظر داشته باشد و تنها سود شخصی خود را در نظر نگیر
پس با هم مرور کنیم:
وجدان کاری انسان را وا می دارد تا همواره برای تحقق آرمانهای زیر تلاش نماید:
۱) کار باید بدون عیب و نقص و در نهایت دقت و صداقت انجام گیرد.
۲) کار باید تا سر حد امکان به نتیجه های منطقی و تعریف شده منتهی گردد.
۳) کار باید به موقع و در زمان مناسب و لازم آن انجام گیرد.
۴) کار باید با صرف کمترین هزینه انجام گیرد.
حضرت علی (ع) می فرماید:
ریاکار چهار نشانه دارد: وقتی تنهاست با سستی و تنبلی کار می کند و چون در میان مردم باشد، شاداب و بانشاط است، وقتی از او تعریف می شود بیشتر کار می کند و چون از او تعریف نشود، کار را ناقص انجام می دهد .
تقویت وجدان کاری
۱- کار دیگران را کار خود دانستن
الإمام السجّاد (ع): ای محمد بن مسلم زهری! مسلمانان را همچون اهل خانه‌ی خود بدان، پس بزرگشان را پدر خود گیر ، کوچکشان را فرزند خود و همسن خود را برادر! آیا دوست داری به کدام یک از اینان (پدر، فرزند، برادر خود) ستم کنی؟
۲- پرهیز از تفاوت و تبعیض بدون حجت شرعی
اسلام کاستن حق هیچ انسانی را روا نمی دارد و تحقیر شخص و طایفه ای را جایز نمی شمارد. چنان که در عهدنامه معروف امام علی (ع) به مالک اشتر آمده است: دسته ای برادر دینی تو و دسته دیگر همانند تو در آفرینش می باشند.
۳- توجه به توانایی و مهارت خود، در به عهده گرفتن کار محوّله
در بسیاری از موارد دیده می شود که شخص به خاطر بی تدبیری دست به کاری می زند یا کاری را عهده دار می شود که قادر به انجام آن نبوده و یا مهارت لازم را پیرامون آن ندارد، در نتیجه باعث شکست خود و خسران طرف مقابل می شود. در این زمینه الإمام إمام الصادق (ع) فرموده اند: هر صنعت گری ناگزیر باید از سه خصوصیت بهره مند باشد تا کسب و کارش رونق یابد: ۱- در کار و رشته‌ی علمی خود مهارت داشته باشد. ۲- امانت را در کار رعایت کند. ۳- با کارفرمایان (که کار را به او سپرده اند) حسن برخورد داشته باشد و نظر آنان را تأمین کند.
۴- شایسته سالاری در مسئولیت خرد و کلان
معصومین (ع) برخلاف رسم و رسوم زمانه خویش، تنها شایستگی افراد را ملاحظه می کردند و براساس آن کارها را به افراد محول می نمودند.النبیّ (ص): هر که در میان جمعی، کسی را به کاری بگمارد در صورتی که در میان ایشان کسی که بیش تر از او مورد رضایت خداوند است یافت شود، به خدا و پیامبرش و مؤمنان خیانت کرده است.
۵- انگیزه‌ی الهی و ناظر دیدن خدا
انسان با وجدان کسی است که خدا را در تمام مراحل کاری، ناظر و شاهد اعمالش بداند. اعمال انسان به واسطه‌ی نیت او امتیاز و درجه پیدا می کند؛ پس لازم است که هر بنده ای از بندگان خدا، در تمام حرکات و سکونش نیت خود را خالص و پاک کند، زیرا در غیر این صورت از غافلین محسوب می شود.الإمام السجّاد (ع): مرا بر داشتن نیت شایسته و گفتار پسندیده و کار در خور تحسین یاری نما.
شما به سه نفر یک لیوان شربت را تعارف می کنید، هیچ کدام اقدام به خوردن آن نمی‌کنند. اگر قرار باشد به آن ها امتیاز بدهیم، هر سه یک نوع امتیاز می گیرند، اما همانطور که در حدیث آمد، نیت افراد روشن کننده امتیاز آن ها خواهد بود و خدا آگاه به نیات می باشد. اکنون از هر سه نفر، علت نخوردن شربت را می پرسیم؟ اولی: تشنه ام نبود؛ دومی: با صاحب‌خانه قهر بودم؛ سومی: نفر چهارمی وارد شد که از من تشنه تر بود.
۶- دقت و توجه کافی در حین کار
معصومین هر کاری را که عهده دار می شوند، با دقت لازم و کامل آن را انجام می‌دادند، آن ها به شدت از سرهم بندی و بی دقتی در کار محوّله حتی در کارهای پیش پا افتاده پرهیز داشتند. نبیّ مکرم اسلام(ص) فرموده اند: خداوند دوست دارد که چون کسی کاری را انجام می دهد، آن را به نیکویی اجرا نماید.همچنین از امام صادق (ع) روایت شده است که فرمود: چون فرزند رسول اکرم (ص) فوت کرد، پس از دفن او پیامبر متوجه شد که در قبر او شکافی وجود دارد، پس با دست خود آن را پر و محکم نمود. آن گاه فرمود: إذا عمل أحدکم عملاً فلیتقن:هر کدام از شما چون کاری را انجام می دهد، باید محکم و استوار انجام دهد.
و اینها یعنی که هر کسی در هر شغلی و مسئولیتی که به عهده دارد، باید با دقت لازم و دلسوزی کافی، وظیفه ی خود را به نحو مطلوب انجام دهد.
۷- ضایع نکردن و به سرانجام رساندن کار
آنچه یک انسان دارای وجدان در کار و تلاش خود با آن سر و کار دارد، مداومت در امور است، نه صرف آغاز کردن کارها. بسیاری از افراد، کاری که به آن ها محول شده را خوب و با دقت آغاز می کنند، اما به سرانجام نمی رسانند و یا اینکه پایان آن، با ضایع کردن همراه می‌شود.در حدیثی از الإمام الصادق (ع) آمده است: از نظر من فرق نمی کند که کار را به «خائن» واگذار کنیم یا به ضایع کننده.این سخن بزرگ باید برای همه‌ی مردم و به خصوص برای مأموران اداری و صاحب کاران به صورت «منشور» درآید. در این تعلیم «نابود کردن و تضییع کار» در ردیف «خیانت در کار» ذکر شده است.
۸- نه تعجیل نه تأخیر
یکی از اصول اساسی کار مطلوب، آن است که به موقع و طبق قول و قرار انجام شود. تأخیر در انجام کار و از دست دادن فرصت های مناسب و نیز شتاب زدگی از ویژگی های یک انسان ضعیف در کار محسوب می شود. الإمام علیّ (ع): بپرهیز از شتاب زدگی در کارهایی که وقت انجام دادنشان نرسیده است؛ از اهمال گری در کارهایی که وقت انجام دادنش فرا رسیده است؛ و از لجاجت کردن در اموری که مبهم است؛ از سستی نمودن در آن هنگام که راه عمل کردن روشن شده است. پس هر امری را در جای خویش قرار ده و هر کاری را به موقع خودش به انجام رسان.